تمام موجودات زنده به‌طور طبیعی در معرض تغییرات روزانه و فصلی قرار دارند. برای سازگاری با این تغییرات محیطی، ساعت‌های زیستی درونی در طول زمان تکامل یافته‌اند. این سیستم شبانه‌روزی، که به‌طور دقیق ریتم‌های فیزیولوژیکی و هورمونی بدن را تنظیم می‌کند، نقشی حیاتی در حفظ سلامت ما و تنظیم سطح انرژی در طول شبانه روز ایفا می‌کند.
شواهد علمی بسیاری نشان می‌دهند که اختلالات مزمن در ریتم شبانه‌روزی، نظیر کار شیفتی یا سفر بین مناطق زمانی، پیامدهای بلندمدتی بر سلامت انسان دارد. این اختلالات می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند چاقی، دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی-عروقی و انواع مختلف سرطان را افزایش دهند. یکی از مهم‌ترین مکانیزم‌هایی که این پیامدهای منفی را به‌وجود می‌آورد، اختلال در عملکرد سیستم غدد درون‌ریز، از جمله تیروئید، است.
هورمون‌های تیروئیدی، که حاوی ید هستند، نقش اساسی در متابولیسم، تنظیم سطح انرژی برای انجام فعالیت‌های روزانه، رشد و توسعه و تمایز سلول‌ها دارند. سنتز و ترشح این هورمون‌ها توسط هورمون محرک تیروئید (TSH) که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود، تنظیم می‌گردد. این هورمون‌ها از طریق یک چرخه بازخورد منفی به نام محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–تیروئید میزان آزادسازی هورمون‌های تیروئیدی را تنظیم می‌کنند. بسیاری از این هورمون‌ها نوسانات زمانی دارند، به این معنا که زمانی که سطح TSH در خون بالا باشد، سطح هورمون‌های تیروئیدی مانند T4 به طور طبیعی کاهش می‌یابد.
در این مقاله، به بررسی ارتباط میان ساعت‌های شبانه‌روزی و عملکرد تیروئید پرداخته خواهد شد. ابتدا مکانیسم‌های تنظیمی محور تیروئید و سیستم شبانه‌روزی بررسی می‌شود. سپس به بحث درباره تأثیر اختلالات تنظیم‌کننده‌های مرکزی و محیطی شبانه‌روزی بر عملکرد تیروئید خواهیم پرداخت. در نهایت، ارتباط احتمالی بین سرطان تیروئید و اختلال در ساعت زیستی بدن را مورد بررسی قرار خواهیم داد. با ما همراه باشید.
ریتم ترشح هورمون محرک تیروئید
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، هورمون محرک تیروئید (TSH) توسط غده هیپوفیز ترشح می‌شود. ترشح TSH تحت تأثیر تنظیم‌کننده‌ای مرکزی در هیپوتالاموس قرار دارد. در انسان، غلظت TSH به‌طور طبیعی از اواخر بعدازظهر یا اوایل شب، پیش از شروع خواب، افزایش می‌یابد و در اوایل شب به اوج خود می‌رسد. پس از این اوج شبانه، سطح TSH طی ساعات باقی‌مانده خواب کاهش یافته و در طول روز به پایین‌ترین میزان خود می‌رسد.
مطالعات مختلف تأثیر افزایش شبانه هورمون محرک تیروئید (که تحت تأثیر ساعت زیستی بدن قرار دارد) و اثر مهاری خواب بر آن را بررسی کرده‌اند. در یک مطالعه، سطح TSH پلاسما طی ۵۳ ساعت در مردان سالم ثبت شد که این دوره شامل ۸ ساعت خواب شبانه، یک شب بیخوابی کامل و ۸ ساعت خواب در طول روز بود. نتایج نشان داد که در شب‌های بیخوابی، برخلاف شرایط عادی که خواب موجب کاهش ترشح TSH می‌شود، ترشح TSH همچنان ادامه می‌یابد. در نتیجه، سطح TSH پلاسما هنگام صبح در افرادی که شب بیخوابی داشتند، تقریباً دو برابر افرادی است که خواب شبانه عادی داشتند. این بدان معناست که در طول روز، سطح هورمون تیروئید کاهش یافته و احساس کم‌انرژی بودن افزایش می‌یابد.
تأثیر ریتم‌های شبانه‌روزی و فصلی بر اختلالات تیروئید
کم‌کاری تیروئید، که ویژگی اصلی آن کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی است، می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. این علل شامل تخریب غده تیروئید (مانند اختلالات خودایمنی، پرتودرمانی یا جراحی غده) و نقص‌های مادرزادی در سنتز هورمون‌های تیروئیدی است. در کم‌کاری تیروئید خفیف، الگوی ترشح طبیعی TSH معمولاً حفظ می‌شود، اما در موارد شدید، این‌طور نیست.
در کم‌کاری تیروئید مرکزی، سطح TSH سرم به‌طور معمول کمی افزایش‌یافته است، اما سطح T4 در گردش خون کاهش می‌یابد. همچنین، پرتودرمانی مغزی می‌تواند الگوهای غیرطبیعی ترشح ایجاد کرده و منجر به اختلال یا از بین رفتن ریتم نرمال ترشح TSH شود. در برخی موارد، نقص در گیرنده‌های هورمون تیروئید می‌تواند منجر به کاهش حساسیت به این هورمون‌ها شود و موجب تغییرات بالینی مانند ناهنجاری‌های ظاهری و تأخیر رشد گردد.
پرکاری تیروئید، برخلاف کم‌کاری، با افزایش غیرطبیعی سطح هورمون‌های تیروئیدی همراه است و معمولاً موجب سرکوب سطح TSH در سرم می‌شود. مطالعات اخیر نشان داده‌اند که افرادی که شیفت شب کار می‌کنند، نسبت به افرادی که شیفت روز دارند، سطح TSH بالاتری دارند. البته برای تایید این یافته‌ها نیاز به بررسی‌های دقیق‌تری داریم.
علاوه بر تأثیر ریتم شبانه‌روزی، عملکرد تیروئید تحت تأثیر تغییرات فصلی نیز قرار دارد. بسیاری از حیوانات برای سازگاری با تغییرات محیطی فصلی، تغییراتی در فیزیولوژی و رفتار خود ایجاد می‌کنند. در انسان‌ها نیز شواهدی مبنی بر تأثیر فصل‌ها بر هورمون‌های تیروئیدی و سطح TSH وجود دارد. برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افراد مبتلا به اختلالات تیروئید، مانند کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، ممکن است در فصول خاص علائم شدیدتری را تجربه کنند. برای مثال، در افرادی که دچار پرکاری تیروئید هستند، تابستان می‌تواند فصلی باشد که علائم مانند تعریق بیش از حد و عدم تحمل گرما شدت پیدا می‌کند.
ریتم فصلی ممکن است به‌طور غیرمستقیم از طریق تنظیم دیگر هورمون‌ها و سیستم‌های بدن بر عملکرد تیروئید تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، هورمون ملاتونین که در شب تولید می‌شود، می‌تواند بر ترشح هورمون‌های تیروئیدی تأثیر بگذارد. این هورمون معمولاً در زمستان، که روزها کوتاه‌تر و شب‌ها طولانی‌تر هستند، سطح بالاتری دارد و ممکن است به تنظیم فعالیت تیروئید کمک کند. همچنین، تغییرات در طول روز و شب و میزان نور دریافتی در فصول مختلف، می‌تواند تأثیرات زیادی بر تنظیم عملکرد غدد درون‌ریز و از جمله تیروئید داشته باشد.
نقش ساعت شبانه روزی در سرطان تیروئید
ندول‌های تیروئید معمولاً رشد غیرطبیعی سلول‌های تیروئید هستند که اغلب خوش‌خیم‌اند، اما در برخی موارد ممکن است به سرطان تیروئید تبدیل شوند. مطالعات نشان داده‌اند که اختلال در سیستم شبانه‌روزی می‌تواند با بروز سرطان ارتباط داشته باشد، اما هنوز به‌طور قطعی مشخص نیست که این اختلال در تومورهای انسانی نیز مشاهده می‌شود یا خیر.
با توجه به این که تغییرات در عملکرد ساعت زیستی در فرآیند بدخیمی تیروئید مشاهده شده است، می‌توان فرض کرد که بررسی تغییرات در ژن‌های ساعت زیستی می‌تواند به تشخیص بهتر و درمان مؤثرتر سرطان‌های تیروئید کمک کند.
نتیجه
ساعت‌های زیستی و عملکرد تیروئید ارتباط پیچیده‌ای با یکدیگر دارند که تأثیرات آن بر سلامت انسان قابل توجه است. سیستم شبانه‌روزی، به‌ویژه ساعت زیستی مرکزی بر تنظیم محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تیروئید و ریتم‌های فیزیولوژیکی غدد درون‌ریز تأثیر دارد. اختلال در این سیستم می‌تواند به مشکلاتی نظیر کم‌کاری و پرکاری تیروئید و حتی سرطان تیروئید منجر شود. شواهد نشان می‌دهند که اختلالات مزمن در ساعت زیستی، مانند کمبود خواب، می‌توانند اثرات منفی دیگری نیز داشته باشند و خطر ابتلا به بیماری‌هایی چون چاقی، دیابت، سرطان و بیماری‌های قلبی را افزایش دهند.
اگرچه ارتباط میان سطح بالای TSH و خطر سرطان تیروئید مطرح شده است، اما تحقیقات بیشتری برای درک دقیق‌تر تأثیر اختلالات ساعت زیستی بر سرطان تیروئید مورد نیاز است. با توجه به اینکه اختلالات در عملکرد ساعت زیستی در فرآیند بدخیمی تیروئید مشاهده شده است، این نکته مطرح می‌شود که تغییرات در بیان ژن‌های ساعت زیستی ممکن است به تشخیص بهتر و درمان مؤثرتر بیماری‌های تیروئید کمک کند.
بنابراین کمبود خواب نه تنها می‌تواند به افزایش سطح TSH و کاهش کارایی تیروئید منجر شود، بلکه ممکن است با مشکلاتی نظیر خستگی مزمن، افزایش وزن و اختلالات متابولیک نیز همراه باشد. بنابراین، حفظ یک الگوی خواب سالم، به‌ویژه در افراد مبتلا به اختلالات تیروئید، می‌تواند در بهبود عملکرد این غده و حفظ سلامت کلی بدن نقش مهمی داشته باشد.
